Κίμων Χατζημπίρος: Ηλεκτρισμένο μέλλον


από το book's journal

Οι επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις καθορίζουν την πορεία της ανθρωπότητας, συνεπώς ο εξηλεκτρισμός θα διαμορφώσει τις επόμενες δεκαετίες τον κόσμο σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι οι πολιτικοκοινωνικοί παράγοντες. Ο ηλεκτρισμός, ως η προσφορότερη μορφή ενέργειας, ευνοεί την δημιουργική ανάπτυξη της ανθρώπινης δράσης. Ο συνδυασμός πλήρους εξηλεκτρισμού και παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) αποτελεί μια ρεαλιστική τεχνολογική προοπτική, που μπορεί να αντιμετωπίσει ακίνδυνα την κλιματική απειλή και να καλύψει τις αυξανόμενες παγκόσμιες ανάγκες. Συνιστά μια ανατρεπτική αλλαγή του τρόπου οικονομικής ανάπτυξης, ευεργετική για την καθημερινότητα, την ποιότητα περιβάλλοντος και την ασφάλεια.

Η επιλογή πλήρους εξηλεκτρισμού

Η αναρχική σκέψη χλευάζει τον σύγχρονο πολιτισμό που «σταματάει με τον διακόπτη του ηλεκτρικού». Ο Λένιν οραματιζόταν τον συνδυασμό Σοβιέτ και εξηλεκτρισμού. Ο καθοριστικός κοινωνικός ρόλος της τεχνολογίας δεν διέφευγε από τον Ρώσο επαναστάτη. Σήμερα, οι μοντέρνες ενεργειακές υπηρεσίες παράγουν ευημερία. Απαιτούμε άφθονο ηλεκτρισμό, διαθέσιμο για τις καθημερινές δραστηριότητές μας. Μέγιστη πρόκληση για το μέλλον είναι να διατηρηθεί και να βελτιωθεί το επίπεδο ζωής, με παράλληλη απαλλαγή από την κλιματική απειλή.

Ιστορικά, η χρήση του ηλεκτρισμού συνεχώς αυξάνεται, από την ηλεκτρική λάμπα έως τους ηλεκτρικούς κινητήρες, τις ηλεκτρονικές συσκευές και το διαδίκτυο. Προβλέπεται ότι αυτή η πορεία θα επιταχυνθεί, με ένα γενικότερο εξηλεκτρισμό. Η τεχνολογία, ως προωθητής κοινωνικών αλλαγών, θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην μετάβαση προς τον μελλοντικό κόσμο. Ήδη φέρνει ασφαλέστερες, εξυπνότερες και πιο πράσινες λύσεις για τον εφοδιασμό με ενέργεια των σπιτιών, των μεταφορών, των εργοστασίων και εργοταξίων, ακόμα και της αγροτικής παραγωγής.

Η ικανοποίηση των παγκόσμιων αναγκών απαιτεί αφθονία ηλεκτρισμού. Εκτιμάται ότι, σε επίπεδο πλανήτη, παρά τις σημαντικές δυνατότητες εξοικονόμησης, η ζήτηση θα αυξηθεί κατά 30% μέχρι το 2040. Οι ανεπτυγμένες χώρες εστιάζουν στην ασφάλεια και στην κατάργηση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου που προκαλούν κλιματική αλλαγή, ενώ προτεραιότητα των αναπτυσσόμενων χωρών είναι η εξασφάλιση αξιόπιστης ενέργειας για την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, την προσφορά υγείας, εκπαίδευσης κ.λπ. Σήμερα, περίπου 1.3 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρισμό. Η επιδιωκόμενη εξάλειψη του φαινομένου περί το 2030 απαιτεί μικρή μόνο αύξηση της παραγωγής.

Πάντως, ο πλήρης εξηλεκτρισμός συνιστά ανατρεπτική αλλαγή. Οι ηλεκτρικοί κινητήρες και συσκευές είναι μηχανές απλές, ασφαλείς, φιλικές προς το περιβάλλον, έξυπνες, αξιόπιστες, απαιτούν λίγη συντήρηση, έχουν υψηλή παραγωγικότητα και λίγα απόβλητα. Νέες ηλεκτρικές συσκευές προσφέρονται στην κατανάλωση και διαμορφώνουν την καθημερινότητα. Βρισκόμαστε στη μέση της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, που προκαλεί ταχύτατες αλλαγές βασισμένες ιδιαίτερα στην ψηφιοποίηση: έξυπνα κινητά, κοινωνικά δίκτυα, βιομηχανικοί αυτοματισμοί, διασυνδέσεις, όλα εξαρτώνται από τον ηλεκτρισμό, ενώ επέρχονται τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Το κύμα εξηλεκτρισμού συνδυάζει ποικιλία τεχνολογιών, οδηγώντας σε νέα υποδείγματα οικονομίας, επιχειρηματικότητας, κοινωνίας και ατομικότητας.

Πολλές  αναδυόμενες τεχνολογίες προσφέρουν καθαρότερη, εξυπνότερη,  πιο προσιτή και αξιόπιστη ενέργεια. Η εξέλιξη του ηλεκτρικού συστήματος επικεντρώνεται σε 3 αναδιαρθρώσεις:
·         Ταχύς εξηλεκτρισμός των ενεργειακών χρήσεων, κυρίως θέρμανσης και αυτοκινήτων
  • Μερική αποκέντρωση της παραγωγής ηλεκτρισμού, αποθήκευση και διανομή τοπικά, με κύριες πηγές τον άνεμο και τον ήλιο
  • Έξυπνα δίκτυα και όργανα μέτρησης, με ψηφιακές υποδομές που διαβλέπουν και ρυθμίζουν το πού, πότε και πώς χρησιμοποιείται το ηλεκτρικό ρεύμα.

Το πραγματικό κόστος του ηλεκτρισμού μεταβάλλεται κάθε μέρα και ώρα, ανάλογα με την αιχμή της ζήτησης. Συνδεδεμένα όργανα παρακολουθούν και προβλέπουν την χρήση της ενέργειας. Με έξυπνα δίκτυα, οι τελικοί καταναλωτές θα διευκολύνονται να αγοράζουν ηλεκτρικό ρεύμα σε χαμηλές τιμές όταν υπάρχει υπερβάλλουσα παραγωγή και να περιορίζουν την κατανάλωση όταν η ζήτηση είναι υψηλή, απαλύνοντας τις  αιχμές και δημιουργώντας ευελιξία, χωρίς να επηρεάζεται η άνεσή τους. Το  έξυπνο εξηλεκτρισμένο σύστημα αυξάνει την απόδοση, την ευστάθεια, την ενεργειακή ασφάλεια και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, ενώ δημιουργεί επιχειρηματικές και εργασιακές ευκαιρίες.

Η επιλογή παραγωγής ηλεκτρισμού από ΑΠΕ

Ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή και εξάντληση φυσικών πόρων απειλούν τις θεμιτές προσδοκίες δισεκατομμυρίων ανθρώπων, ιδιαίτερα αυτών που δεν έχουν ακόμα γεννηθεί. Ωστόσο, δίπλα στις προκλήσεις έρχονται νέες λύσεις και ευκαιρίες για ασφαλές και βιώσιμο μέλλον, ένα κόσμο όπου 9 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα μπορούν να ζουν ικανοποιητικά και εντός των περιβαλλοντικών ορίων του πλανήτη.

Η αποφυγή της κλιματικής αλλαγής, δηλαδή της παγκόσμιας θέρμανσης, απαιτεί παραγωγή ηλεκτρισμού χωρίς εκπομπές ανθρακούχων αερίων που ενισχύουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Είναι δυνατή κυρίως με 3 κατηγορίες τεχνολογιών: τις πυρηνικές, την δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα στο υπέδαφος και τις ΑΠΕ. Η σημερινή πυρηνική τεχνολογία συνεπάγεται αξεπέραστους κοινωνικούς κινδύνους, λόγω ατυχημάτων, αδυναμίας διαχείρισης των ραδιενεργών αποβλήτων και δύσκολης αποσυναρμολόγησης των εργοστασίων που γερνούν. Η υπόγεια αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα παρουσίασε, εξαρχής, μεγάλα τεχνικά και κοινωνικά προβλήματα. Αντίθετα, οι μηχανές παραγωγής ηλεκτρισμού από ΑΠΕ ταιριάζουν με τον πλήρη εξηλεκτρισμό, είναι πιο απλές και ασφαλείς, δεν εξαντλούν φυσικούς πόρους ούτε προκαλούν τοπική τοξική ρύπανση, άρα μάλλον θα επικρατήσουν ολοκληρωτικά.

Η αποκεντρωμένη και διαλείπουσα παραγωγή των ΑΠΕ (άνεμος, ήλιος, παλίρροια, κύματα κ.λπ.) χρειάζεται αποθήκευση ηλεκτρισμού και μεγάλα έξυπνα δίκτυα που θα εξισορροπούν προσφορά και ζήτηση. Η αποθήκευση επιτυγχάνεται με εξελιγμένες μπαταρίες, υδροηλεκτρικά αντλησιοταμίευσης ή παραγωγή υδρογόνου. Οι μπαταρίες αναπτύσσονται ταχύτατα και πιθανώς θα κυριαρχήσουν. Η αντλησιοταμίευση είναι αποτελεσματική αλλά ακριβή και σπανίζουν οι περιοχές με την κατάλληλη γεωμορφολογία. Η τρίτη λύση θα οδηγούσε σε εκτεταμένη χρήση καυσίμου υδρογόνου, άρα κίνδυνο σοβαρών ατυχημάτων.

Η αιολική ενέργεια είναι η σημαντικότερη ΑΠΕ. Ειδικότερα το δυναμικό πλωτών υπεράκτιων πάρκων είναι τεράστιο, μπορεί να καλύψει πολλές φορές την αναμενόμενη το 2020 παγκόσμια ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Τα υπερδίκτυα θα μπορούν να μεταφέρουν ηλεκτρισμό σε μακρινές αποστάσεις με απώλειες κάτω του 10%.  Αλλά και οι δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας είναι μεγάλες, ιδιαίτερα αν βασισθεί σε τεχνολογίες έξυπνων δικτύων.

Η επέλαση των ηλεκτρικών αυτοκινήτων

Καίριο ρόλο στον εξηλεκτρισμό προβλέπεται να έχουν εκατομμύρια ηλεκτρικά αυτοκίνητα (ΗΑ) που, συνδεδεμένα επί ώρες στο δίκτυο, θα αποτελούν ένα ισχυρό αποκεντρωμένο μέσο αποθήκευσης ηλεκτρισμού.

Τα ΗΑ καλύπτουν το 2% της σημερινής αγοράς. Αποτελούν παράγοντα κλειδί για τον πλήρη εξηλεκτρισμό αλλά και για την ραγδαία ανάπτυξη των ΑΠΕ. Σημαντικές βιομηχανίες αυτοκινήτων σε όλο τον κόσμο, π.χ. General Motors, Jaguar, Land Rover, BMW, Volkswagen, Volvo και πιθανώς κολοσσοί καινοτομίας όπως η Apple επενδύουν μαζικά στον εξηλεκτρισμό της κίνησης. Η Tesla ιδρύθηκε πριν δέκα χρόνια με φιλόδοξο στόχο να επιταχύνει την μεγάλης κλίμακας παραγωγή ΗΑ. Η Mercedes-Benz σχεδιάζει στις ΗΠΑ επένδυση 1 δις δολαρίων για την κατασκευή ηλεκτρικού τζιπ και εργοστασίου μπαταριών, προβλέποντας ότι τα αμιγώς ηλεκτρικά οχήματα θα αντιστοιχούν στο 15-20% των πωλήσεων έως το 2025.

Στην Ινδία από το 2030 θα πωλούνται μόνον ΗΑ, σύμφωνα με σχέδια της υπουργού ενέργειας της χώρας. Σύμβουλοι της ινδικής κυβέρνησης προβλέπουν ότι όλα τα αυτοκίνητα θα κινούνται με ηλεκτρική ενέργεια έως το 2032. Αναμένεται η παραγωγή ΗΑ «να καθοδηγείται από την ζήτηση και όχι από επιδοτήσεις». Εμπόδια που πρέπει να ξεπερασθούν είναι το κόστος των μπαταριών, η κατασκευή σταθμών φόρτισης και άλλων υποδομών. Η Κίνα είναι ήδη η μεγαλύτερη αγορά ΗΑ και εξετάζει σχέδια για την μείωση ή και την παύση πώλησης συμβατικών αυτοκινήτων, με στόχο τα ΗΑ να αντιπροσωπεύσουν έως το 2025 το ένα πέμπτο των ετήσιων πωλήσεων αυτοκινήτων. Η ζήτηση για βενζίνη στην Ασία μπορεί να πέσει πολύ νωρίς, καθώς εκατομμύρια καταναλωτές θα αγοράσουν ΗΑ την ερχόμενη δεκαετία. Οι κυβερνήσεις επιθυμούν να περιορίσουν την υψηλή ατμοσφαιρική ρύπανση και τις εισαγωγές καυσίμων, αλλά και να αυξήσουν το μερίδιό τους σε καινοτόμες εφαρμογές. Η πετρελαιοβιομηχανία και οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες ήδη αναμένουν οικονομικές επιπτώσεις και μείωση του ενδιαφέροντος για ακριβές εξορύξεις, π.χ. υπεράκτιες. Οι γεωπολιτικές συνέπειες θα είναι εξαιρετικά σημαντικές.

Τα ΗΑ θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της ρύπανσης των πόλεων από καυσαέρια και θόρυβο. Η ανάπτυξη ΗΑ χωρίς οδηγό ή ενοικιαζόμενων θα συνεισφέρει στην αντιμετώπιση προβλημάτων όπως τα ατυχήματα και η έλλειψη χώρων στάθμευσης. Ήδη εξετάζεται η μελλοντική χρήση ηλεκτρισμού ακόμα και στις θαλάσσιες και αεροπορικές μεταφορές.
Ευρωπαϊκές  προοπτικές

Η Ευρώπη πρωτοπορεί στην τεχνολογία των ΑΠΕ. Μέχρι το 2050, η ΕΕ στοχεύει να είναι σχεδόν αυτάρκης σε ενέργεια, ικανοποιώντας, με ΑΠΕ επί ευρωπαϊκής επικράτειας, την αυξημένη ζήτηση ηλεκτρισμού 500 εκατομμυρίων πολιτών. Το πανευρωπαϊκό δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρισμού απαιτεί επενδύσεις 400 δις Ευρώ μέχρι το 2030. Η απόφαση της Γερμανίας να κλείσει τα 17 πυρηνικά εργοστάσιά της μέχρι το 2022 κάνει επείγουσα την κατασκευή του. Το δίκτυο θα εξισορροπεί  την υπερβάλλουσα παραγωγή σε κάποιες περιοχές και τις ελλείψεις ηλεκτρισμού σε άλλες, ανάλογα κυρίως με την παραγωγή των ανεμογεννητριών και των ηλιακών. Η γερμανική αποφασιστικότητα εκβιάζει τις βραδυπορούσες ευρωπαϊκές διαδικασίες, φέρνοντας πιο κοντά μια πολύπλοκη ενεργειακή επανάσταση.

Η ευρωπαϊκή στροφή προς τις ΑΠΕ συνδέεται με το υψηλό ενδιαφέρον των πολιτών για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή. Ακόμα ίσως σημαντικότερος παράγων είναι οι γεωπολιτικές προτεραιότητες, ήτοι η απαλλαγή από την ενεργειακή εξάρτηση. Οι χώρες προμήθειας καυσίμων είναι ασταθείς ή και εχθρικές, ενώ οι ΑΠΕ είναι ελέγξιμες σε ευρωπαϊκό έδαφος. Τρίτος παράγων είναι ο παγκόσμιος τεχνολογικός και εμπορικός ανταγωνισμός που συνδέεται με καινοτομίες στον εξηλεκτρισμό.

Τα έτη 2030 και 2050 τίθενται ως ορόσημα. Τα επόμενα 13 χρόνια χρειάζεται άμεση δράση για να αναπτυχθούν έξυπνες τεχνολογικές εφαρμογές, να εγκατασταθούν μεγάλες υποδομές ΑΠΕ και να προσαρμοσθεί η νομοθεσία. Την εικοσαετία 2030-2050 θα υλοποιηθούν οι συσσωρευμένες αλλαγές μιας εξηλεκτρισμένης κοινωνίας.

Στην Γερμανία, ιδιωτική εταιρεία πρόκειται να εγκαταστήσει υπεράκτια αιολικά πάρκα χωρίς επιδότηση. Σε πρόσφατη δημοπρασία στο Ηνωμένο Βασίλειο, δύο επενδυτικά σχήματα υπεράκτιων αιολικών πάρκων κέρδισαν μεγάλα συμβόλαια παραγωγής ενέργειας με ρεκόρ χαμηλών τιμών, λιγότερο από τις τιμές νέων εγκαταστάσεων αερίου. Τα αποτελέσματα της δημοπρασίας μεταθέτουν την συζήτηση από την προηγούμενη θέση περί ακρίβειας των ΑΠΕ στο πώς φθηνές πηγές ηλεκτρισμού, με μηδενική παραγωγή ανθρακούχων αερίων και ικανή παροχή ενέργειας όλο τον χρόνο, θα ενταχθούν στο δίκτυο. Οι πρόσφατες εκτιμήσεις του 2016 ακυρώνονται, τα αιολικά σχέδια είναι πολύ φθηνότερα απ’ ό,τι αναμενόταν. Τώρα εκτιμάται ότι οι ΑΠΕ στα μέσα της δεκαετίας του ’20 θα κοστίζουν λιγότερο από το φυσικό αέριο, συμπεριλαμβανομένου του κόστους ένταξής τους στο ηλεκτρικό σύστημα και εξασφάλισης εγγυημένων εφεδρειών ενέργειας.

Η οικονομικότητα των αλλαγών αρχίζει να γίνεται φανερή. Μεγάλο μέρος από την παραγωγική ενεργειακή υποδομή  και τα ηλεκτρικά δίκτυα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν γεράσει, είναι η κατάλληλη στιγμή να εκσυγχρονισθούν προς την απαιτούμενη κατεύθυνση. Η επένδυση εκτιμάται ότι θα αποδώσει ήδη από το 2040, με δημιουργία 5 εκατομμυρίων νέων θέσεων εργασίας και κέρδη 3 τρις Ευρώ στην δεκαετία 2040-2050. Σημαντική θα είναι βέβαια η παρουσία του Η.Β. στο εγχείρημα, ακόμα και αν το Brexit θέσει σε αμφισβήτηση την συμμετοχή του στην Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ένωση.

Το παγκόσμιο κόστος μετασχηματισμού των ηλεκτρικών συστημάτων, σύμφωνα με υπολογισμούς του World Economic Forum, φθάνει τα 3.3 τρις $ για τα επόμενα 10 χρόνια. Κέρδη: αξιοπιστία, ευστάθεια, καλύτερες υπηρεσίες στους καταναλωτές, εξοικονόμηση ενέργειας, περιβαλλοντικό όφελος και δημιουργία θέσεων εργασίας.

Επίλογος
 
Η γνώση και η καινοτομία δημιουργούν αντικειμενικές  προϋποθέσεις για ευημερία, ασφάλεια και περιβαλλοντική ποιότητα τις επόμενες δεκαετίες. Σε μετριοπαθές πολιτικό πλαίσιο, η ανθρώπινη εφευρετικότητα διαμορφώνει ισχυρές δυνατότητες προόδου. Διάφορες εμμονές όμως που αναπτύσσονται παράλληλα, όπως υπερσυντηρητικοί φανατισμοί, επαναστατικές αυταπάτες και θεοκρατικές ή τεχνοφοβικές παθολογίες, δυναμώνουν τα άκρα και θέτουν σε αμφισβήτηση την κοινωνική παραγωγή αγαθών του ορθολογισμού. 

Για να μάθετε περισσότερα

Rainer Hinrichs-Rahlwes (2013). Sustainable Energy Policies for Europe: Towards 100% Renewable Energy, CRC Press

Τεύχος με 17 άρθρα (2012). Les énergies de demain, Les dossiers de la Recherche, 47, pp 6-74.

 

Energy roadmap 2050 (COM (2011) 885 final


Χατζημπίρος Κίμων (2014). Υπεράκτια Αιολικά Πάρκα 2050, http://users.itia.ntua.gr/kimon/
 


Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Κίμων Χατζημπίρος: Ύστατος πόρος: Η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση είναι μια πρόταση για το μέλλον.

Βάσω Κιντή: Παραιτούμαι από μέλος της ΚΕ και αποχωρώ από το κόμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς

Κίμων Χατζημπίρος: Ατελέσφορη Οικολογία